Gezondheid Geheugen Samenleving Individu Lichaam

Zingeving vanuit sociologisch perspectief

 

Auteur: Frits de Lange

 

De zingevingsparadox

Maar wat maakt het leven van ouderen feitelijk zinvol? In de hedendaagse cultuur verschuiven de zingevingsbronnen. Vanzelfsprekende religieuze en levensbeschouwelijke tradities en hechte instituties zoals het gezin verbrokkelen; er wordt een sterker beroep op het individuele vermogen tot constructie van zin gedaan. Dat geldt voor jong en oud beide.
Maar ouderen worden bovendien voor de vraag naar de zin van het ouder worden zelf geplaatst. Voor hen lijkt er sprake van een zingevingsparadox  : de noodzaak tot persoonlijke zingeving van de ouderdom wordt door het individualiseringsproces en de toegenomen levensduur steeds groter, terwijl de traditionele bronnen van zingeving, in het bijzonder ook met betrekking tot de zin van de oude dag steeds minder toegankelijk zijn of niet meer voldoen.
 

Zingevingspraktijken en -bronnen 

Zingevingspraktijken kunnen zeer divers zijn. Het kan gaan om individuele handelingspatronen (van vaste, dagelijkse gewoontes tot religieuze rituelen), maar ook om deelname aan gemeenschapsactiviteiten (van bridgeclub tot kerk- of moskeegang). Zingevingsbronnen zijn al even divers. Ze kunnen aangeboden worden door de media, de overheid, en de kerk, gevonden worden in kunst en cultuur, maar ook door mensen zelf ontwikkeld en onderhouden worden.  Ze kunnen extern van aard zijn (kerkbezoek, ritueel, gebed), relationeel (verbondenheid met familie, vrienden, buurt), maar ook in de persoon zelf (zelfwaardering, eigen prestaties, persoonlijke religiositeit of spiritualiteit).
Ontzuiling, ontkerkelijking, individualisering en migratie hebben de zingeving ingrijpend veranderd. Het beantwoorden van de existentiële en alledaagse ‘levensvragen’ wordt in toenemende mate een persoonlijke zaak; een zaak van levenskunst.  Er is zowel onder ouderen als onder professionals in ouderenzorg en -welzijn behoefte aan normatieve oriëntering op de ethische en existentiële vraag naar goed oud worden.
 

De zin van het ouder worden  

Ook al wordt zingeving steeds meer een zaak van het individu zelf, dat betekent niet dat ieder zijn of haar zin uit het niets schept. Door onze omgeving worden er collectieve kaders en patronen aangeboden, verhalen die klaar liggen om het eigen levensverhaal in te passen. In het verleden hadden religieuze tradities ook een Groot Verhaal over het ouder worden. In de Middeleeuwen gold oud worden als een voorbereiding op de dood en het eeuwige leven. Wie zich als oudere terugtrok uit het publieke leven, inkeerde tot zichzelf  en zich toewendde tot God, werd goed oud. In de moderne tijd was vooral de arbeidscarrière (de man), en het gezin (de vrouw) de belangrijkste zingevingsbron.  De zin van het ouder worden bestond in het kunnen genieten van het pensioen.  Sinds het eind van de 20e eeuw biedt zich een derde Groot Verhaal aan, als zingevingsbron voor de oude dag:  de actieve senior die in zijn Derde Leeftijd zijn idealen eindelijk kan ontplooien. De vroege ouderdom als het hoogtepunt van je leven.